tsalikoglou.jpg
Μετά τόσα αγαπημένα μυθιστορήματα, η Φωτεινή Τσαλίκογλου επιστρέφει με ένα παραμύθι, το «Ευτυχισμένο νησί».
Eχει γράψει πολλά επιστημονικά βιβλία και δοκίμια για θέματα ψυχολογίας αλλά και πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα όπως «Η κόρη της Ανθής Αλκαίου», «Ονειρεύτηκα πως είμαι καλά», «Το χάρισμα της Βέρθας». Η Φωτεινή Τσαλίκογλου, από τις πλέον αγαπητές και δραστήριες καθηγήτριες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, επανήλθε. Αυτή τη φορά όμως με ένα παραμύθι. Για ενήλικες. «Μια μαγική ιστορία για όλους όσοι επιμένουν να ζουν και να ονειρεύονται με μάτια ανοιχτά», όπως επισημαίνει η ίδια.
«Το ευτυχισμένο νησί» (εκδ. Καστανιώτη) διαθέτει βασιλιά και βασιλοπούλα και κλασικούς ήρωες παραμυθιού. Εμπεριέχει όμως και πολλούς συμβολισμούς και μεταφορές, θα μπορούσε να διαβαστεί ως μια αλληγορία της σύγχρονης Ελλάδας. Αποτελεί συνέχεια του τελευταίου της επιτυχημένου μυθιστορήματος «8 ώρες και 35 λεπτά», το οποίο αντανακλά την Ιστορία της Ελλάδας στον 20ό αιώνα, μεταφράστηκε σε αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, κυκλοφορεί σε Ευρώπη και Αμερική και πήρε πολύ θετικές κριτικές εντός κι εκτός.
«Το ευτυχισμένο νησί» (εκδ. Καστανιώτη) διαθέτει βασιλιά και βασιλοπούλα και κλασικούς ήρωες παραμυθιού. Εμπεριέχει όμως και πολλούς συμβολισμούς και μεταφορές, θα μπορούσε να διαβαστεί ως μια αλληγορία της σύγχρονης Ελλάδας. Αποτελεί συνέχεια του τελευταίου της επιτυχημένου μυθιστορήματος «8 ώρες και 35 λεπτά», το οποίο αντανακλά την Ιστορία της Ελλάδας στον 20ό αιώνα, μεταφράστηκε σε αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, κυκλοφορεί σε Ευρώπη και Αμερική και πήρε πολύ θετικές κριτικές εντός κι εκτός.
Το παραμυθένιο νησί με τους ασυνήθιστα ευτυχισμένους κατοίκους, τον βασιλιά Αιγέα που όλοι αγαπούν, τους θησαυρούς, την ασφάλεια, τη γενναιόδωρη φύση, είναι ένας επίγειος παράδεισος, που καταρρέει όταν η βασιλοπούλα Κοραλλένια τυφλώνεται έπειτα από ένα παράξενο όνειρο. Τότε από τη «χώρα του πολέμου» όπου επικρατεί ο θάνατος, το μίσος και ο φόβος (τα παιδιά μαθαίνουν πώς να κρατούν από μωρά το όπλο στο χέρι) καταφτάνει με τη βάρκα του στο νησί, για να σωθεί, ένα αγόρι. Κουβαλάει μαζί του μια γυάλα με ένα μαγικό χρυσόψαρο που σε στιγμές δύσκολες λέει: «Ναι! Είναι δυνατόν!». Αυτό το αγόρι είναι που θα αποκαλύψει το απαγορευμένο μυστικό του ευτυχισμένου νησιού, τον θάνατο της βασίλισσας στη γέννα. Ετσι η Κοραλλένια θα καταφέρει να βρει το φως της, να «δει» το πρόσωπο της μητέρας της και με διαφορετική ματιά τον κόσμο γύρω της, όπως και οι κάτοικοι του νησιού.
- Ποιο ήταν το έναυσμα για να γράψετε «Το ευτυχισμένο νησί»;
Ηθελα να μιλήσω για την απώλεια, το τραύμα και για τη σημασία του πένθους στη ζωή μας. Εναυσμα ήταν οι αντιλήψεις των μικρών παιδιών για τον θάνατο. Ενθαρρύνω τους φοιτητές μου να ασχοληθούν με αυτό το θέμα στις εργασίες τους. Η άρνηση των πολύ μικρών παιδιών να «υποταχτούν» στα δεδομένα της φθοράς και της απώλειας, η δυνατότητα που έχουν με τη φαντασία και τη σκέψη τους να τροποποιούν τις συνθήκες μιας άθλιας πραγματικότητας με παρακίνησε να γράψω αυτό το βιβλίο. Μια «μαγική» ιστορία που με σύμμαχο την απώλεια αντιστέκεται στον αποχωρισμό, τη λήθη, τον θάνατο. Μια ιστορία για την ομορφιά που έχει πάντα κάτι το τρομαχτικό. Κι αν δεν το έχει δεν είναι ομορφιά.
-Πόσο ο μύθος μπορεί να ακουμπάει την πραγματικότητα; Τι μπορεί να μας πει για το σήμερα, μια εποχή που η χώρα μαστίζεται από κρίση, αγωνιά να βρει διέξοδο και να ορθοποδήσει.
Λέγεται ότι τα παραμύθια είναι για να κοιμούνται τα παιδιά και να ξυπνούν οι μεγάλοι. Ισως γιατί οι μεγάλοι είναι εκείνοι που χρειάζεται να διακόψουν τον ύπνο τους. Η σκέψη των παιδιών είναι σε διαρκή αφύπνιση. Ένα μικρό παράδειγμα από τα λόγια μιας τρίχρονης: «πεθαίνεις θα πει γίνεσαι άγαλμα... στην Ακρόπολη. Κλείνεις τα μάτια και μετά… γίνεσαι ξανά μωρό»... Η εποχή μας φέρνει στο προσκήνιο το φάντασμα του θανάτου. Είμαστε όμως κατά κάποιον τρόπο αναλφάβητοι της απώλειας. Στη χώρα μας δεν υπάρχει κουλτούρα επεξεργασίας του πόνου, συνήθως βιώνουμε αυτό που ονομάζω fast loss από το fast food. Οπως ο διάβολος το λιβάνι αποφεύγουμε την επεξεργασία ενός τραύματος. Οι απώλειες, τα ατομικά και συλλογικά τραύματα της Ιστορίας μας παραμένουν ανέγγιχτα και ανεπεξέργαστα. Ανοιχτές πληγές που κακοφορμίζουν.
- Θέλατε με αυτό το παραμύθι να βάλετε λίγη «μαγεία» στη ζωή μας;
«Να ονειρευόμαστε με μάτια ανοιχτά» δηλώνει ότι δεν είμαστε ένα άβουλο παιχνιδάκι στα χέρια μιας κακόβουλης μοίρας. Μια ιδέα που αξίζει να μας εμψυχώνει. Υπάρχει μέσα μας μια ορμή, μια δύναμη που κάποια στιγμή μας σπρώχνει να έλθουμε πρόσωπο με πρόσωπο με την απώλεια, δίχως να την συγκαλύψουμε. Η οδύνη μπαίνει σε διαδικασία δημιουργίας. Δίχως να το καταλάβουμε, εκείνη τη στιγμή, βάζουμε μια μορφή στη μοίρα μας. Αλλάζουμε το πεπρωμένο μας. Μια από τις πιο σκοτεινές παρενέργειες της βαθιάς κρίσης που σήμερα ζούμε είναι ότι δεν σε αφήνει να αντιληφθείς τον εαυτό σου μέσα από μια τέτοια οπτική.
- Πιστεύετε ότι βίωσαν και οι Ελληνες μια περίοδο επίπλαστης ευτυχίας, κυρίως με οδηγό το χρήμα, πριν βουλιάξουν στην κρίση;
Μα ναι! Ζήσαμε μέσα σε ένα ψέμα, μια λήθη εαυτού. Μαθαίνοντας να ζεις με το πώς να «έχεις», ξεχνάς πώς να «είσαι». Στο τέλος μένεις δίχως να «έχεις» και δίχως να έχεις μάθει πώς να «είσαι». Διπλά χαμένος δηλαδή. Η επιλογή μας ήταν το νηπενθές. Οι εναλλαγές ευημερίας και καταστροφής είναι ένα οικείο στην ιστορία θέμα. Συγκλονιστικός είναι εδώ ο λόγος του Β. Γκ. Ζέλμπαντ όταν ισχυρίζεται ότι «πάντα όταν το μέλλον διαγράφεται ευοίωνο στη φαντασία μας, στην ουσία οδεύουμε κιόλας στην επόμενη καταστροφή.
-Πώς μπορεί να είναι ευτυχισμένη μια χώρα σήμερα, πώς μπορεί να βρει η Ελλάδα την «ευτυχία»;
Οσο περνάει ο καιρός τόσο πιο πολύ πείθομαι ότι η δυστυχία όσο πας να την αποφύγεις τόσο βρίσκει τρόπους να στοιχειώνει και να εγκαθίσταται μέσα σου. Πρόκειται για μια επίμονη και πανούργα ύπαρξη. Θα πρέπει, επιστρατεύοντας το σθένος και την φαντασία σου να γίνεις πιο επινοητικός από εκείνην, να την ξεγελάσεις. Να βρεις τρόπους να την αποφύγεις συγκατοικώντας μαζί της. Έτσι και φανείς αδύναμος, έμφοβος και τρεμάμενος μπροστά της χάθηκες.
-Για εσάς τι είναι ευτυχία; Μπορεί να είναι κάποιος ευτυχισμένος και δίχως ενοχές όταν γύρω του υπάρχει δυστυχία;
Δεν είναι δυνατόν γύρω σου να πεθαίνουν άνθρωποι κι εσύ να καλλιεργείς στον κηπάκο σου κυκλάμινα και εύοσμα τριαντάφυλλα. Κι αν το κάνεις, τα άνθη σου θα έχουν κάτι από την αφόρητη μυρωδιά ενός πτώματος.
Η πανοπλία στον πόνο σε κάνει λοβοτημένο
- Στην ιστορία σας ο βασιλιάς, καθώς προστατεύει τους κατοίκους και την κόρη του από την οδύνη, τους καθιστά ευάλωτους και αβοήθητους. Ενώ το αγόρι από την εμπόλεμη χώρα είναι ανοιχτό στο ρίσκο, στην αγάπη, στην αναζήτηση της αλήθειας γιατί δεν συγκαλύπτει την οδύνη.
Από τη στιγμή που γεννιόμαστε και μέχρι να πεθάνουμε η ζωή μας σημαδεύεται από δύσκολους αποχωρισμούς και απώλειες. Το ευτυχισμένο νησί είναι ένα νηπενθές νησί. Το «νηπενθές» είναι ένα σαγηνευτικά επικίνδυνο φάρμακο. Συγκαλύπτει την επεξεργασία του πόνου. Έδωσα έμφαση στην παγίδα μιας τέτοιας συγκάλυψης. Ο όρος «νηπενθές» είναι μια εξαιρετικά σημαίνουσα για μένα έννοια. Τη συναντάμε στον Όμηρο. Στην Οδύσσεια η Ελένη ρίχνει στο κρασί του Τηλέμαχου ένα μαγικό φάρμακο, που προμηθεύτηκε από την Πολύδαμνα, συλλέκτρια θεραπευτικών βοτάνων. Έχει θαυμαστές ιδιότητες. Κατευνάζει τον πόνο της ψυχής είναι «ἄχολόν», δηλαδή διώχνει τη χολή, την κακή διάθεση. Απαλλάσσει από λύπες και στεναχώριες. Το ευτυχισμένο νησί δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένο, γιατί είναι όλο χτισμένο πάνω σε μια άρνηση της οδύνης.
-Γιατί πρέπει να καλοδεχτούμε την απώλεια; Πώς μπορούμε να την διαχειριστούμε ώστε τελικά να βγει κάτι θετικό, ίσως λυτρωτικό και δημιουργικό;
Αρνούμενος την απώλεια κινδυνεύεις από «αλεξιθυμία». Να διώχνεις μακριά το συναίσθημα προκειμένου να προστατευτείς από τον πόνο. Το όφελος είναι ορατό. Δεν υποφέρεις. Το κόστος είναι επίσης ορατό. Δεν υπάρχεις, δεν νιώθεις. Με την επίφαση μιας πανοπλίας πορεύεσαι σαν ένας υπερφυσιολογικός λειτουργικός άνθρωπος, που όμως έχει διακόψει κάθε επαφή με την αλήθεια και τον πλούτο του συναισθήματος. Ένα άψυχο δηλαδή μηχάνημα, ένα λοβοτομημένο πλάσμα.
-Στο παραμύθι τονίζετε επίσης τη σημασία της μνήμης. «Η μνήμη είναι πόνος, αλλά δίχως αυτόν η καρδιά χάνει το φως της», γράφετε.
Μπορεί η μνήμη να είναι ό,τι πιο σκληρό υπάρχει στη γη, όμως δίχως αυτήν η γη θα ήταν ένα απέραντο νεκροταφείο. Στον φανταστικό χάρτη του βιβλίου μου, στη «χώρα του πολέμου», βασιλεύει ο φόβος, το μίσος, ο θάνατος. Ομως ταυτόχρονα δεν υπάρχει μέρα που να μη μνημονεύονται οι νεκροί. Η λησμονιά των νεκρών θεωρείται μια μορφή βίαιου θανάτου. Μια τέτοια γενναιοδωρία της μνήμης δηλώνει ότι μέσα στη δυστυχία υπάρχουν χαραμάδες ευημερίας. Οπως αντίστοιχα και μέσα στο ευτυχισμένο νησί διαπράττονται συγκαλυμμένες φρικαλεότητες και αθλιότητες.
-Στο τέλος υπάρχει χάπι εντ ή μια διττή ερμηνεία; Επιθυμείτε ο αναγνώστης να είναι ελεύθερος να επιλέξει;
Χάπι εντ είναι να καταλάβεις ότι η ευτυχία ως επιταγή, αν στηρίζεται στη συγκάλυψη της οδύνης και της ρωγμής, κάποια στιγμή σαν χάρτινος πύργος καταρρέει. O αναγνώστης επιλέγει τη δική του λύση. Θα είναι ξανά μαζί το αγόρι με την Κοραλλένια; Για πάντα ξανά μαζί; Κάτι τέτοιο θα είναι για καλό ή για κακό; Όλα είναι έτσι κι αλλιώς διπλά. Πολύ πριν ο Φρόιντ μας μιλήσει για τη διαπλοκή των ενορμήσεων του έρωτα και του θανάτου, στον «Χαμένο Παράδεισο» ο Μίλτον υποστήριζε πως «το καλό και το κακό όπως το γνωρίζουμε στην επικράτεια αυτού του κόσμου αναπτύσσονται σχεδόν αδιαχώριστα το ένα από το άλλο».
Από τη στιγμή που γεννιόμαστε και μέχρι να πεθάνουμε η ζωή μας σημαδεύεται από δύσκολους αποχωρισμούς και απώλειες. Το ευτυχισμένο νησί είναι ένα νηπενθές νησί. Το «νηπενθές» είναι ένα σαγηνευτικά επικίνδυνο φάρμακο. Συγκαλύπτει την επεξεργασία του πόνου. Έδωσα έμφαση στην παγίδα μιας τέτοιας συγκάλυψης. Ο όρος «νηπενθές» είναι μια εξαιρετικά σημαίνουσα για μένα έννοια. Τη συναντάμε στον Όμηρο. Στην Οδύσσεια η Ελένη ρίχνει στο κρασί του Τηλέμαχου ένα μαγικό φάρμακο, που προμηθεύτηκε από την Πολύδαμνα, συλλέκτρια θεραπευτικών βοτάνων. Έχει θαυμαστές ιδιότητες. Κατευνάζει τον πόνο της ψυχής είναι «ἄχολόν», δηλαδή διώχνει τη χολή, την κακή διάθεση. Απαλλάσσει από λύπες και στεναχώριες. Το ευτυχισμένο νησί δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένο, γιατί είναι όλο χτισμένο πάνω σε μια άρνηση της οδύνης.
-Γιατί πρέπει να καλοδεχτούμε την απώλεια; Πώς μπορούμε να την διαχειριστούμε ώστε τελικά να βγει κάτι θετικό, ίσως λυτρωτικό και δημιουργικό;
Αρνούμενος την απώλεια κινδυνεύεις από «αλεξιθυμία». Να διώχνεις μακριά το συναίσθημα προκειμένου να προστατευτείς από τον πόνο. Το όφελος είναι ορατό. Δεν υποφέρεις. Το κόστος είναι επίσης ορατό. Δεν υπάρχεις, δεν νιώθεις. Με την επίφαση μιας πανοπλίας πορεύεσαι σαν ένας υπερφυσιολογικός λειτουργικός άνθρωπος, που όμως έχει διακόψει κάθε επαφή με την αλήθεια και τον πλούτο του συναισθήματος. Ένα άψυχο δηλαδή μηχάνημα, ένα λοβοτομημένο πλάσμα.
-Στο παραμύθι τονίζετε επίσης τη σημασία της μνήμης. «Η μνήμη είναι πόνος, αλλά δίχως αυτόν η καρδιά χάνει το φως της», γράφετε.
Μπορεί η μνήμη να είναι ό,τι πιο σκληρό υπάρχει στη γη, όμως δίχως αυτήν η γη θα ήταν ένα απέραντο νεκροταφείο. Στον φανταστικό χάρτη του βιβλίου μου, στη «χώρα του πολέμου», βασιλεύει ο φόβος, το μίσος, ο θάνατος. Ομως ταυτόχρονα δεν υπάρχει μέρα που να μη μνημονεύονται οι νεκροί. Η λησμονιά των νεκρών θεωρείται μια μορφή βίαιου θανάτου. Μια τέτοια γενναιοδωρία της μνήμης δηλώνει ότι μέσα στη δυστυχία υπάρχουν χαραμάδες ευημερίας. Οπως αντίστοιχα και μέσα στο ευτυχισμένο νησί διαπράττονται συγκαλυμμένες φρικαλεότητες και αθλιότητες.
-Στο τέλος υπάρχει χάπι εντ ή μια διττή ερμηνεία; Επιθυμείτε ο αναγνώστης να είναι ελεύθερος να επιλέξει;
Χάπι εντ είναι να καταλάβεις ότι η ευτυχία ως επιταγή, αν στηρίζεται στη συγκάλυψη της οδύνης και της ρωγμής, κάποια στιγμή σαν χάρτινος πύργος καταρρέει. O αναγνώστης επιλέγει τη δική του λύση. Θα είναι ξανά μαζί το αγόρι με την Κοραλλένια; Για πάντα ξανά μαζί; Κάτι τέτοιο θα είναι για καλό ή για κακό; Όλα είναι έτσι κι αλλιώς διπλά. Πολύ πριν ο Φρόιντ μας μιλήσει για τη διαπλοκή των ενορμήσεων του έρωτα και του θανάτου, στον «Χαμένο Παράδεισο» ο Μίλτον υποστήριζε πως «το καλό και το κακό όπως το γνωρίζουμε στην επικράτεια αυτού του κόσμου αναπτύσσονται σχεδόν αδιαχώριστα το ένα από το άλλο».
Η γραφή με σώζει από έναν πρόωρο θάνατο
- Θα λέγατε πως υπάρχουν στοιχεία που επανέρχονται στα έργα σας; Έχετε κάποιες «εμμονές», θέματα που σας απασχολούν και διερευνάτε;
Η τρέλα, ο ψυχικός πόνος, η ισχνή γραμμή που χωρίζει το παθολογικό από το φυσιολογικό, η απώλεια, οι μεταμορφώσεις της οδύνης. Ίσως κάθε συγγραφέας με ένα και μόνο βιβλίο να καταγίνεται, ένα «εν τη προόδω έργο» που δεν ολοκληρώνεται ποτέ. Ένα έργο πλασμένο από τις εμμονές του. Όμως αν δεν υπήρχαν οι εμμονές δεν θα υπήρχε και η γραφή. Οι μόνες ίσως καλοδεχούμενες εμμονές είναι οι εμμονές του συγγραφέα.
-Οταν γράφετε, κατά πόσο η ψυχολόγος εισέρχεται στη συγγραφέα και το αντίστροφο;
-Οταν γράφετε, κατά πόσο η ψυχολόγος εισέρχεται στη συγγραφέα και το αντίστροφο;
Μεγάλη κουβέντα. Ο Μαλρό έλεγε κουλτούρα είναι αυτό που μένει όταν έχεις ξεχάσει όλα όσα έχεις μάθει. Παλεύεις να ξεχάσεις όλα όσα έχεις μάθει όταν φτιάχνεις μια μυθοπλασία, προκειμένου να μη σε «μολύνει» η γνώση, να μην μπει σαν μια ξένη φορτική μέσα στην ιστορία σου. Όμως είναι τόσο δύσκολο. Ίσως γιατί αυτό που γράφεις δεν είναι ποτέ μα ποτέ αυτό που θα ήθελες να έχεις γράψει...
-Τελικά, τι σας προσφέρει η συγγραφή και τι προσφέρετε εσείς στους άλλους με τα βιβλία σας;
-Τελικά, τι σας προσφέρει η συγγραφή και τι προσφέρετε εσείς στους άλλους με τα βιβλία σας;
Με αυτό που δεν υπάρχει και με την απουσία παλεύεις. Κάθε λέξη πασχίζει να κάνει ένα απόν πράγμα να υπάρξει. Να γράφεις π.χ. θάλασσα και να κάνεις την απούσα θάλασσα υπαρκτή… Όμως η απόσταση δεν γεφυρώνεται ποτέ, η απόσταση που χωρίζει τον λόγο από το λεγόμενο, και από δω τροφοδοτείται όλη η αγωνία της γραφής… Θες να αποδόσεις τον σκοτεινό βυθό, τη βουή και την αντάρα της θάλασσας και σου βγαίνει μια τουριστική καρτ ποστάλ και αυτό σε διαλύει. Πάντα αυτό που λαχταράς από το μέσα σου να εκφράσεις είναι κάτι περισσότερο από αυτό που καταφέρνεις εν τέλει να αποδόσεις. Η συγγραφή μου προσφέρει το δώρο αυτής της αγωνίας που ποτέ δεν τελειώνει. Σε βασανίζει αλλά είναι και ένα τεκμήριο ζωής, τουλάχιστον για μένα. Σε σώζει από ένα πρόωρο ή και παρατεταμένο, εν ζωή, θάνατο...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου