ΚΠΕ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ-ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

Στο ΚΠΕ Καλαμάτας υλοποιούνται δέκα (10) Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για εκπαιδευτικούς και  μαθητές Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης σχολικών μονάδων της χώρας.

Τα Προγράμματα, που υλοποιούνται στο ΚΠΕ Καλαμάτας περιλαμβάνουν πλήθος δραστηριοτήτων, οι οποίες επιλέγονται σε συνεργασία με τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς, με βάση την ηλικία, τα ενδιαφέροντα των μαθητών και τις ανάγκες του προγράμματος Π.Ε. που υλοποιούν στο σχολείο τους.

Για το σχεδιασμό των Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης συνεργάζεται όλη η Παιδαγωγική Ομάδα του ΚΠΕ, που απαρτίζεται από εκπαιδευτικούς διαφόρων ειδικοτήτων, με στόχο τη διεπιστημονικότητα και τη διαθεματικότητα στον τρόπο προσέγγισης του θέματος και των δραστηριοτήτων. Παράλληλα γίνονται συνεργασίες με ειδικούς επιστήμονες, ερευνητές, πανεπιστήμια, τοπικούς φορείς, οργανώσεις αλλά και ιδιώτες. Σχεδιάζονται δραστηριότητες, φύλλα εργασίας και παράγεται πρωτογενές εκπαιδευτικό υλικό. Σκοπός των προγραμμάτων είναι να συμβάλλουν στην προαγωγή της αειφορίας, η οποία για να υλοποιηθεί «απαιτεί κοινωνική πρόοδο, που θα αναγνωρίζει και θα λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες όλων των πολιτών» (Στρασβούργο, 2006).

Τα προγράμματα που υλοποιούνται στο ΚΠΕ Καλαμάτας δεν οριστικοποιούνται για να αποκτήσουν μια τελική μορφή. Η μορφή, οι φάσεις και το περιεχόμενο ενός προγράμματος δεν ολοκληρώνονται κατά το σχεδιασμό του, γιατί κατά την υλοποίησή του, διαρκώς εμπλουτίζεται με νέα στοιχεία, προϊόντα εμπειρίας των εκπαιδευτικών της Παιδαγωγικής Ομάδας, της αλληλεπίδρασης και της ανατροφοδότησης που παρέχει η επαναλαμβανόμενη υλοποίηση με διαφορετικούς συμμετέχοντες: εκπαιδευτικούς και περιβαλλοντικές ομάδες μαθητών. Μέσα από αυτή τη διαδικασία γίνεται προσπάθεια προσαρμογής του προγράμματος στις ανάγκες της εκάστοτε ομάδας.

Τα προγράμματα του ΚΠΕ περιλαμβάνουν φάσεις για επίτευξη διαφορετικών στόχων: γνωστικών, ψυχοκινητικών και στάσεων που επιτυγχάνονται με τις αντίστοιχες βιωματικές δραστηριότητες, όπως εργασίες στο πεδίο και  εργαστήρια.

Σε όλα τα προγράμματα του ΚΠΕ, υλοποιούνται επίσης δραστηριότητες που στοχεύουν στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών και γλωσσικών δεξιοτήτων των μαθητών, στην καλλιέργεια δημιουργικής και κριτικής σκέψης, στην άρθρωση ορθού και τεκμηριωμένου λόγου με αισθητική αξία και στην άσκηση του δημοκρατικού διαλόγου για τη διαμόρφωση του αυριανού ενεργού πολίτη. Σε αυτή την κατεύθυνση, το ΚΠΕ συνεργάζεται με το Εργαστήριο Αρχαίας Ρητορικής και Δραματικής Τέχνης του Τμήματος Φιλολογίας Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, για την ενθάρρυνση και προώθηση της χρήσης της Ρητορικής Τέχνης στην Εκπαίδευση.

Η αξιολόγηση γίνεται σε όλες τις φάσεις του προγράμματος και σε όλες τις μορφές της (αρχική, διαμορφωτική, τελική). Η αξιολόγηση στην τελική φάση του κάθε προγράμματος αποτελεί, λειτουργεί και ως επιπλέον εργαλείο διαμόρφωσης των προγραμμάτων.

ΑΝΑΛΥΤΙΚA, τα προγράμματα έχουν ως εξής:

«Καλαμάτα: Από το κάστρο ως την παραλία, περιβάλλον και ιστορία»

Μια διαφορετική ματιά ανακάλυψης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (ιστορικού, πολιτιστικού, θρησκευτικού, οικονομικού) και κατανόησης της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης, με σημείο αναφοράς μια σύγχρονη αστική επαρχιακή πόλη που ενώ η ιστορία της χάνεται στα βάθη των αιώνων, συνεχίζει την αναπτυξιακή της πορεία.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει εργασία στο πεδίο που πραγματοποιείται στο ιστορικό κέντρο της πόλης, το οποίο παραμένει ζωντανό στα σύγχρονα χρόνια, μαζί με ένα οδοιπορικό στη βυζαντινή και νεότερη ιστορία με τη βοήθεια σχετικού υλικού και δραστηριοτήτων. Υπάρχουν πολλά και ενδιαφέροντα σημεία που συνδέουν τους τρεις πυλώνες της αειφορίας: περιβάλλον - οικονομία - κοινωνία και εντοπίζονται με περιήγηση που γίνεται με τα πόδια ή ποδήλατα και αντίστοιχα φύλλα εργασίας.

* Η μετακίνηση υπάρχει δυνατότητα να γίνεται και με ποδήλατα

«Αρχαία Μεσσήνη, ένα παράδειγμα αειφορικής διαχείρισης από το παρελθόν»

Πεδίο έρευνας: Αρχαιολογικός χώρος Αρχαίας Μεσσήνης

Περιλαμβάνει περιήγηση στα τείχη και στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Μεσσήνης με τη βοήθεια σχετικού υλικού και δραστηριοτήτων, μέσω των οποίων  γίνεται προσπάθεια ανακάλυψης στοιχείων αειφορικής διαχείρισης της πόλης. Η συσχέτιση των ευρημάτων με τις παρούσες και επικρατέστερες μορφές αναπτυξιακής τακτικής, είναι απαραίτητη για την κατανόηση λανθασμένων επιλογών που έχουν γίνει στις μέρες μας. Η περιήγηση γίνεται με τα πόδια μέσα σε ένα ελκυστικό τοπίο της μεσσηνιακής γης σε έναν αρχαιολογικό χώρο που ενώ ανασκάπτεται και ταυτόχρονα αναστηλώνεται, παραμένει επισκέψιμος αφήνοντας να φανεί όλο το μεγαλείο στα μάτια του επισκέπτη.

«Περιβάλλον - οικονομία - κοινωνία στην αγορά της αρχαίας Μεσσήνης, σε μια διαχρονική προσέγγιση»

Υλοποιείται στο ΚΠΕ και στον αρχαιολογικό χώρο της αγοράς της αρχαίας Μεσσήνης.

Η αγορά (κυριολεκτική σημασία: τόπος συγκεντρώσεων) αποτελούσε ουσιαστικό τμήμα κάθε αρχαίας πόλης. Η αγορά της αρχαίας Μεσσήνης χρησιμοποιούνταν για εμπορικές συναλλαγές, πολιτικές συγκεντρώσεις, θρησκευτικές πανηγύρεις. Ήταν ένας ανοιχτός χώρος που πλαισιώνονταν από δημόσια κτήρια και σκιερές στοές με ναούς και βωμούς για τους θεούς, διακοσμείτο με αγάλματα άξιων πολιτών και δημοσίων προσώπων. Η αγορά ήταν η καρδιά της δημόσιας ζωής μέσα στην πόλη.

Ο χώρος της αγοράς της αρχαίας Μεσσήνης προσφέρεται για πολυποίκιλη και πολυεπίπεδη αξιοποίηση στο πλαίσιο υλοποίησης του Προγράμματος του ΚΠΕ, με κατάλληλους από παιδαγωγική και διδακτική άποψη, τρόπους. Μέσα από τη μελέτη και έρευνα πεδίου δημιουργούνται θετικές διαπροσωπικές σχέσεις και τίθενται παιδαγωγικές προσδοκίες σε υψηλό επίπεδο, που η διαχρονική ισχύς μιας αγοράς (πόλης) μπορεί να παράσχει.

Κατά την υλοποίηση του Προγράμματος αυτού, γίνεται μελέτη και έρευνα της αρχαίας αγοράς ως χώρος, ως λειτουργία και ως θεσμός πόλης με ταυτόχρονη μελέτη των στοιχείων αειφορίας στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα με τα συσχετιζόμενα επαγγέλματα και εργαστήρια. Εξετάζεται ο τρόπος αγορανομικών ελέγχων της εποχής και μελετώνται οι εισαγωγές και εξαγωγές προϊόντων. Μέσα από τα στοιχεία του εμπορίου παίρνουμε πληροφορίες για τη βιοποικιλότητα της περιοχής σε μια δυναμική αλληλεπίδραση φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος καθώς και για τις αλλαγές που προέκυψαν στην πορεία του χρόνου. Μέσα στις στοές εξετάζονται τα θέματα συζητήσεων και συναντήσεων που κρύβει η δυναμική μια πόλης με δραστηριότητες που στοχεύουν στην ανάπτυξη των επικοινωνιακών και γλωσσικών δεξιοτήτων των μαθητών, στην καλλιέργεια δημιουργικής και κριτικής σκέψης, στην άρθρωση ορθού και τεκμηριωμένου λόγου με αισθητική αξία και στην άσκηση του δημοκρατικού διαλόγου. Γίνεται μελέτη των εκθεμάτων και των χώρων λατρείας καθώς και των τρόπων και χώρων δημόσιας υγιεινής (αγωγοί, ύδρευση, αποχέτευση, λουτρά, σφαγεία, ?).

Γίνεται έρευνα για το σεβασμό στις αρχές της αειφορίας, μελετώντας τη χρήση της αγοράς στην πορεία του χρόνου και τις αλλαγές που προέκυψαν διαχρονικά, από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα. Γίνεται μελέτη μιας αρχαίας αγοράς και της μεταμόρφωσής της από τόπο συναντήσεως πολιτών σε τόπο συναντήσεως επισκεπτών με διαφορετική προέλευση, όπου διαχρονικά παρέχεται το πλαίσιο και η δυνατότητα για «ρητορικούς λόγους».

Στις εργασίες μελέτης και έρευνας πεδίου παρέχεται η δυνατότητα μελέτης του χώρου που ανασκάπτεται, αναστηλώνεται και ταυτόχρονα είναι επισκέψιμος, ενώ υλοποιούνται δραστηριότητες στους χώρους της αρχαίας αγοράς. Με τη δυναμική της, κατά την υλοποίηση του Προγράμματος, η αγορά της αρχαίας Μεσσήνης, λειτουργεί ως καλό παράδειγμα βιώσιμης αστικοποίησης του παρελθόντος, με σεβασμό στις αρχές της αειφορίας και παρέχει στοιχεία για τη διαμόρφωση του αυριανού ενεργού πολίτη.

«Ταΰγετος με τα μάτια, την ψυχή, το σώμα και τη λογική»

Στόχος του Προγράμματος είναι να μελετήσουν οι συμμετέχοντες τη χλωρίδα και την πανίδα του Ταΰγετου. Να γνωρίσουν την ιστορία και τους μύθους που σχετίζονται με τον Ταΰγετο και να προβληματιστούν στις σωστές πρακτικές αειφόρου διαχείρισης ενός τόπου με σπάνια ομορφιά και αξία. Ταυτόχρονα το πρόγραμμα στοχεύει στο να ευαισθητοποιήσει τους συμμετέχοντες πάνω στο θέμα της αειφόρου ανάπτυξης και σωστής διαχείρισης του δασικού πλούτου, ώστε να αναπτυχθούν υπεύθυνες στάσεις που θα συμβάλλουν στην προστασία του. Μέσα από το πρόγραμμα αυτό οι συμμετέχοντες έχουν την ευκαιρία να διερευνήσουν τη λειτουργία του δάσους ως πλήρους οικοσυστήματος καθώς και τη σημασία του για τον άνθρωπο, να  αναπτύξουν ερευνητική διάθεση και δεξιότητες για αναγνώριση και καταγραφή στοιχείων. Να αγαπήσουν το δάσος, ώστε να θελήσουν να το προστατέψουν με συγκεκριμένες δράσεις.

«Ελιά - Λάδι - Ιστορία - Αειφορία»

Στόχος του Προγράμματος είναι να έρθουν οι συμμετέχοντες σε επαφή με το αξιόλογο τοπίο των μεσογειακών ελαιώνων  και να γνωρίσουν τον πολιτισμό της ελιάς. Μελετώνται τα προβλήματα που σχετίζονται με την παραγωγή του λαδιού στη μεσσηνιακή γη: καλλιέργειας, βιοκαλλιέργειας, αποβλήτων ελαιοτριβείων,... Ταυτόχρονα προβάλλεται η μεγάλη διατροφική αξία του λαδιού και ο ρόλος του στην παράδοση και την πολιτισμική μας κληρονομιά. Το Πρόγραμμα  υποστηρίζει το αντίστοιχο Εθνικό Θεματικό Δίκτυο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «ΕΛΙΑ».

Το Πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσκεψη σε σύγχρονο ελαιοτριβείο στα Γιαννιτσάνικα Καλαμάτας ή στο παραδοσιακό ελαιοτριβείο του Γεωργίου Σκαρπαλέζου στη Μάλτα Μάνης, το οποίο ακολουθεί μια διαδικασία αιώνων δίχως να έχει αλλάξει το παραμικρό στην παραγωγή λαδιού από το 1765, και στο τυποποιητήριο λαδιού. Ακολουθεί περιήγηση και δραστηριότητες στους μανιάτικους ελαιώνες. Το Πρόγραμμα έχει εμπλουτιστεί με τη δράση «ΣΧΟΛΑΤΣΙΟ» όπου οι μαθητές κάνουν προτάσεις και δημιουργούν ένα υγιεινό κολατσιό με προϊόντα ελιάς.  Επιπλέον, το Πρόγραμμα περιλαμβάνει: δραστηριότητες σε περιβαλλοντικά μονοπάτια και διαδρομές που χαράσσονται στο πλαίσιο της δράσης του Ε.Θ. Δικτύου Π.Ε.  «ΕΛΙΑ» με θέμα: «Καταγραφή υπεραιωνόβιων ελαιόδεντρων», επίσκεψη στο Τμήμα Ελαίας και Οπωροκηπευτικών Καλαμάτας ΕΛΓΟ Δήμητρα  και εργαστήρια γευσιγνωσίας, γενετικής και δενδροκομίας στο ΤΕΙ Καλαμάτας καθώς και δραστηριότητες για τη μεσογειακή διατροφή, στο πλαίσιο των δράσεων του ΚΠΕ Καλαμάτας ως info point για το MedDiet.

«Ρήματα και Απορρίμματα:Μειώνω, Επαναχρησιμοποιώ, Ανακυκλώνω»

Γίνεται ενημέρωση για τη διαχείριση απορριμμάτων και εκπαίδευση για διαλογή στην πηγή. Στόχος είναι οι συμμετέχοντες να κατανοήσουν τα προβλήματα που δημιουργούνται από τη μεγάλη  ποσότητα  και την ανεξέλεγκτη διάθεση των απορριμμάτων και  να αναζητήσουν τις αιτίες που γεννούν αυτά τα προβλήματα. Να κατανοήσουν τις έννοιες της μείωσης, της επαναχρησιμοποίησης, της ανακύκλωσης, της κομποστοποίησης και της αντίστασης στα υπερκαταναλωτικά πρότυπα.

Το πρόγραμμα υποστηρίζει και τους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν με τις περιβαλλοντικές ομάδες των σχολείων τους ως μέλη και τους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν ως συνεργάτες στο Τοπικό Θεματικό Δίκτυο Π.Ε. «Ρήματα και Απορρίμματα: Μειώνω - Επαναχρησιμοποιώ - Ανακυκλώνω», το οποίο συντονίζει το ΚΠΕ Καλαμάτας και υποστηρίζεται από το Δήμο Καλαμάτας και άλλους δήμους της Μεσσηνίας.

«Ενέργεια και ενέργειες ανθρώπων»

Στο Πρόγραμμα  αυτό γίνεται μελέτη τρόπων εξοικονόμησης ενέργειας και των δυνατοτήτων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μέσα από εργαστηριακές δραστηριότητες. Για την εργασία πεδίου αξιοποιείται ο βιοκλιματικός οικισμός Καλαμάτας και το Πάρκο Σιδηροδρόμων Καλαμάτας, όπου η μετακίνηση γίνεται και με ποδήλατα. Γίνονται δραστηριότητες οι οποίες χωρίζονται σε φάσεις. Σε κάθε φάση χρησιμοποιούνται κατάλληλα διδακτικά εργαλεία με στόχο να γίνει κατανοητό από τους συμμετέχοντες ότι ο σύγχρονος πολιτισμός χρησιμοποιεί τεράστιες ποσότητες ενέργειας, που σε συνδυασμό με τη χρήση ως επί το πλείστον μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, οδηγεί σε  παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα, των οποίων λύση αποτελεί η ορθολογική χρήση, η εξοικονόμηση ενέργειας και η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

«Διαδρομές νερού, στη φύση και στην πόλη»

Ανακάλυψη των διαδρομών νερού στη φύση και στην πόλη και κατανόηση της μεταξύ τους σχέσης και αλληλεπίδρασης, με σημείο αναφοράς μια σύγχρονη αστική επαρχιακή πόλη που οι διαδρομές νερού σημάδεψαν και σε πολλές περιπτώσεις καθόρισαν την αναπτυξιακή της πορεία.

Το Πρόγραμμα περιλαμβάνει εργασία στο πεδίο που πραγματοποιείται: α) σε επιλεγμένα σημεία της πόλης της Καλαμάτας κατά μήκος της κοίτης του ποταμού Νέδοντα και στις προσφυγικές γειτονιές της Ανάληψης, δίπλα στις εκβολές του ποταμού, με το ιδιαίτερο χρώμα και διαφορετική διαχρονική χρήση με σεβασμό στις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης  β)  στις εγκαταστάσεις του βιολογικού σταθμού Καλαμάτας και γ) στη φύση στα πεδία: πηγές Πηδήματος και αντλιοστάσιο, πηγές ποταμού Παμίσου στο χωριό Άγιος Φλώρος, ποταμός Άρις, φράγμα του ποταμού Παμίσου στο χωριό Άρις, «του Λαγού το Χάνι» στον Ταΰγετο.

Σημεία που συνδέουν το τρίπτυχο της αειφορίας: περιβάλλον - οικονομία - κοινωνία και εντοπίζονται με περιηγήσεις στη φύση και στην πόλη που γίνεται με τα πόδια ή ποδήλατα και αντίστοιχα φύλλα εργασίας. Σημειώνονται φυσικές διαδρομές νερού, διαδρομές ύδρευσης, άρδευσης, όμβριων, αποχέτευσης, κ.λπ. και εξετάζονται αλληλεπιδράσεις και κίνδυνοι. Επισημαίνονται καλές και κακές πρακτικές, εξετάζονται προβλήματα και διατυπώνονται ιδέες και προτάσεις στο πλαίσιο της αειφορίας.

«Επιστήμονες του ? γλυκού νερού»

Το Πρόγραμμα στοχεύει στο να γίνει κατανοητός ο ρόλος του νερού στην καθημερινή ζωή και οι παράγοντες που υποβαθμίζουν την ποιότητά του και μειώνουν τη διαθέσιμη ποσότητά του. Στόχος είναι οι συμμετέχοντες να ανιχνεύσουν την ύπαρξη του νερού μέσα μας και γύρω μας, να το αναγνωρίσουν και στις τρεις μορφές του και να ταξιδέψουν μαζί του. Να γνωρίσουν το τι συμβαίνει σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Να εφαρμόσουν μεθόδους εξοικονόμησης στην καθημερινή πρακτική τους.

Σε μία από τις δραστηριότητες του Προγράμματος αυτού προσεγγίζεται η σχέση μεταξύ βιοποικιλότητας και ρύπανσης στο υδάτινο οικοσύστημα  των πηγών και των ποταμών. Επιδίωξη είναι η ευαισθητοποίηση των συμμετεχόντων, σε θέματα που σχετίζονται με την προστασία του περιβάλλοντος και ειδικότερα του υδάτινου, αξιοποιώντας  την επιστημονική μεθοδολογία των βιοδεικτών και  διδακτικά εργαλεία των φυσικών επιστημών. Το Πρόγραμμα εξελίσσεται σε φάσεις  με γενικούς στόχους: την επικοινωνία των συμμετεχόντων, την ομαδική εργασία, την προσέγγιση της μεθόδου των βιοδεικτών, τη σωστή δειγματοληψία στο πεδίο, τον προσδιορισμό της συλλεχθείσας πανίδας και την  αξιολόγηση των δειγμάτων στο εργαστήριο, την σύνταξη πορίσματος για την όλη δραστηριότητα, την ελεύθερη έκφραση του συναισθηματικού κόσμου και τη διατύπωση προτάσεων.

«Του πάρκου...τα μαθήματα»

Το Πρόγραμμα αποσκοπεί στη γνωριμία και στην επαφή των συμμετεχόντων με το πάρκο ως ένα ολοκληρωμένο οικοσύστημα προσεγγίζοντας με βιωματικό τρόπο τα στοιχεία που το απαρτίζουν (νερό, χλωρίδα, πανίδα).

Μέσα από ένα πλήθος δραστηριοτήτων οι συμμετέχοντες δημιουργούν δεσμούς φιλίας και συνεργασίας μεταξύ τους, αναπτύσσουν ικανότητες παρατήρησης, αξιοποιούν τη φαντασία τους και την κριτική τους σκέψη με απώτερο στόχο την ευαισθητοποίηση και τη διαμόρφωση θετικής στάσης απέναντι σε κάθε προσπάθεια διατήρησης και προστασίας του περιβάλλοντος.

Η υλοποίηση του Προγράμματος  γίνεται στους χώρους του ΚΠΕ και στο αλσύλλιο του Αλμυρού ή στο Πάρκο Σιδηροδρόμων Καλαμάτας, απ? όπου και «ξετυλίγεται το κουβάρι» της ανακάλυψης των στοιχείων του πάρκου και καλύπτει όλες τις γνωστικές περιοχές (γλώσσα, μαθηματικά, μελέτη περιβάλλοντος, έκφραση και δημιουργία) σύμφωνα με τις οποίες οι συμμετέχοντες μπορούν να κάνουν υποθέσεις, να κατανοήσουν και να εξάγουν συμπεράσματα που αφορούν στη γνωριμία, στην ανακάλυψη και στους τρόπους προστασίας του πάρκου.

Κάθε φορά που κάποιο στοιχείο κεντρίζει το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων, δίνονται νέα ερεθίσματα με αποτέλεσμα η «πλοκή» και η «εξέλιξη» να γίνεται διαφορετική δίνοντας έτσι μια νέα δυναμική και ταυτόχρονα μια προσωπική σφραγίδα στο Πρόγραμμα, επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι η φύση και το περιβάλλον γενικότερα δίνουν τα καλύτερα «μαθήματα».