Γαϊδουράγκαθο, κουφάγκαθο, κάρδος, σίλυβο

Silybum marianum,

silybum marianum περιοχή Αρχαίας Θουρίας, Αριοχώρι, Άμμοι,

silybum marianum:  γαϊδουράγκαθο ,κουφάγκαθο, σίλλυβο ,Milk thistle,Mary’s thistle, holy thistle.
Το γαϊδουράγκαθο , το οποίο το τρώνε τα γαϊδούρια χωρίς να πληγώνονται από τα αγκάθια του, είναι μιά μονοετής ή διετής αγκαθωτή πόα, ύψους έως 1,5 μέτρα και ανήκει στην οικογένεια Asteraceae. Το ώριμο βότανο έχει μεγάλα έντονα μωβ λουλούδια και μία πληθώρα από αγκάθια.

Οι καρποί -οι οποίοι αποτελούν και τη δρόγη του φυτού-έχουν σκληρό περίβλημα και είναι 6- 8mm σε μήκος γυαλιστεροί μαύροι με γκρίζες κηλίδες. Η κεφαλή τους αποτελείται από μικρά άσπρα τριχίδια τα οποία είναι ενωμένα χαμηλά σε ένα δαχτυλίδι. Το φυτό έχει φύλλα όλο το χρόνο και ανθίζει συνήθως από τον Ιούλιο μέχρι τον Αύγουστο ενώ οι καρποί ωριμάζουν από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο και η συλλογή τους γίνεται την περίοδο μετά την ωρίμανσή τους. Του αρέσει ο ήλιος. Δεν αγαπάει καθόλου τη σκιά και απαιτεί ξηρό έδαφος. Μπορεί να αντέξει δυνατούς ανέμους αλλά όχι έκθεση σε θαλασσινό νερό. Το γαϊδουράγκαθο είναι φυτό που βρίσκεται κυρίως στις άκρες των δρόμων
σε μέρη ακαλλιέργητα αλλά μπορεί να το συναντήσουμε και σε καλλιεργημένα εδάφη. Απαντάται  στην ευρύτερη περιοχή  της Αρχαίας Θουρίας.  Καλλιεργείται ως καλλωπιστικό φυτό και φαρμακευτικό φυτό.
Στη Γερμανία είναι προστατευόμενο είδος. Με τις χαρακτηριστικές άσπρες λωρίδες κατά μήκος των νεύρων των φύλλων του που του έδωσαν το όνομα «Milk thistle» στη Γερμανία  περιγράφεται ως θρησκευτικό σύμβολο και οι άσπρες κηλίδες αναφέρονται ως σταγόνες του γάλακτος της Παρθένου Μαρίας οι οποίες στάλαξαν εκεί όταν η Παναγία -σύμφωνα με την παράδοση-στην περιπλάνησή της στην έρημο έψαχνε ένα μέρος να θηλάσει το Χριστό και το μόνο καταφύγιο που βρήκε ήταν ένα μέρος γεμάτο με γαϊδουράγκαθα. ‘Αλλωστε και το όνομα “marianum” δείχνει την συμβολική σχέση του φυτού με την Παναγία Τέλος η ονομασία “Silybum” δόθηκε από τον Διοσκουρίδη για να περιγράψει έναν αριθμό βρώσιμων φυτών με αγκαθωτά φύλλα αλλά σήμερα έχει επικρατήσει το Silybum marianume ωςτο φαρμακευτικό του όνομα.

ΕΔΩΔΙΜΟΤΗΤΑ:
H ρίζα και τα φρέσκα νέα φύλλα του τρώγονται ωμά ή μαγειρεμένα αλλά πρέπει πρώτα να αφαιρεθούν οι αιχμηρές άκρες τους. Τα φύλλα είναι αρκετά παχιά και έχουν ήπια γεύση όταν είναι νέα, αλλά γίνονται πιο πικρά το καλοκαίρι με τη ζέστη. Μαγειρεμένα έχουν γεύση σπανακιού.
Τα κεφάλια του μπορούν να φαγωθούν όπως οι αγκινάρες πριν ανθίσουν, αλλά είναι πολύ πιο μικρά. Οι ξεφλουδισμένοι μίσχοι του τρώγονται ωμοί ή μαγειρεμένοι, είναι εύγευστοι και θρεπτικοί και μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπως το σπαράγγι ή το ρεβέντι ή να προστεθούν σε σαλάτες. Τρώγονται καλύτερα την άνοιξη όταν είναι νέοι πριν σκληρύνουν. Οι ψημένοι σπόροι του είναι υποκατάστατο του καφέ.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ  ΧΡΗΣΕΙΣ
Είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τη θεραπευτική του δράση
σε ηπατικές παθήσεις, σε παθήσεις της χολής, σε δαγκώματα φιδιών, σε τσιμπήματα εντόμων, σε δηλητηρίαση από δηλητηριώδη μανιτάρια.
Σήμερα είναι το πιο μελετημένο φυτό για τη θεραπεία ηπατοπαθειών με πάρα πολλές δημοσιεύσεις. Πρόσβατα αποτελεί το βασικό φυτό στην Ογκολογία για την αντιμετώσπιση του καρκίνου και όχι μόνο.
Το πρωτοσυναντάμε στο Θεόφραστο κατά τον 4ο αιώνας π.Χ ο οποίος περίγραψε το φυτό με το όνομα «Πτέρνιξ» ενώ η επόμενη αναφορά είναι από το Διοσκουρίδη στο σύγγραμά του «Περί Ύλης Ιατρικής»ενώ ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος έγραψε ότι η ανάμιξη του χυμού του φυτού με μέλι είναι ευεργετική για τη χολή. Το ξανασυναντάμε κατά την διάρκεια του Μεσαίωνα όπου η χρήση του αναφέρεται συστηματικά σε όλες τις σημαντικές ιατρικές αναφορές βοτάνων. Στο τέλος δε του 16ου αιώνα, ο Άγγλος βοτανολόγος Nicholas Culpeper ανέφερε ότι είναι ένα εξαιρετικό φάρμακο για αποφράξεις της χολής και του σπλήνα, καθώς και ότι το έγχυμα από τη φρέσκια ρίζα και τα σπέρματα του είναι θεραπευτικό για τον ίκτερο και για την αποβολή της πέτρας από τη χολή.
Στο πέρασμα του χρόνου το ξαναβρίσκουμε στις αρχές του 20 ου αιώνα να χρησιμοποιείται το εκχύλισμα του φυτού για την «ηπατική συμφόρηση», για τους κιρσούς, για διαταραχές της εμμήνου ρύσεως καθώς και  για ανωμαλίες του σπλήνα και των νεφρών.
Ερευνητικές μελέτες -κυρίως στη Γερμανία – μελετούν τη δράση του φυτού στην αντιμετώπιση της οξείας και χρόνιας ηπατικής ασθένειας και γενικότερα σαν ηπατοπροστατευτικό για την πρόληψη τοξικού τραύματος στο ήπαρ έτσι οι ώριμοι καρποί του Silybum marianum σήμερα χορηγούνται ως συμπληρωματική θεραπεία σε περιπτώσεις, χρόνιας φλεγμονώδους ηπατικής ασθένειας, ηπατικής κίρρωσης, ηπατίτιδας χρονίας, ηπατίτιδας οξείας, ιογενούς ηπατίτιδας, σε φαρμακογενή/τοξικογενή ηπατοτοξικότητα.
Το γαϊδουράγκαθο είναι το ισχυρότερο αντίδοτο σε δηλητηριάσεις από το δηλητηριώδες μανιτάρι Amanita muscaria και άλλες τοξίνες του περιβάλλοντος,  σε περιπτώσεις βλαβών του ήπατος που προήλθαν από χρόνια χρήση κάποιων φαρμάκων, στην υψηλή χοληστερόλη, στον ινσουλινο-εξαρτώμενο σακχαρώδη διαβήτη, στις παθήσεις της χολής, ως διεγερτικό της παραγωγής γάλακτος, ως χολαγωγό, ως αντικαταθλιπτικό, στις περιπτώσεις ψωρίασης, σε περιπτώσεις προβλημάτων δυσπεψίας.
Σύμφωνα με  έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε Ηπατολογική Κλινική της
Αμερικής -το 1998-το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο μη συνταγογραφούμενο «εναλλακτικό» φάρμακο για τη θεραπεία των ηπατικών ασθενειών ήταν το Silybum marianum. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Γερμανία η αγορά της σιλυμαρίνης -του σκευάσματος από το εκχύλισμα του φυτού Silybum marianum -βρίσκεται σε πολύ υψηλά επίπεδα ενώ το επονομαζόμενο milk thistle είναι ένα από τα πιο διαδομένα φυτοθεραπευτικά σκευάσματα που πωλούνται στην αγορά των Η.Π.Α.
Οι φρεσκοκομμένοι καρποί του φυτού έχουν οσμή που μοιάζει με κακάο και ελαιώδη γεύση. Περιέχουν σε ποσοστό 15-30% λιπαρά έλαια και περίπου 20-30% πρωτεϊνών. Το ενεργό συστατικό του φυτού είναι η σιλυμαρίνη η οποία είναι η πιο ισχυρή προστατευτική ουσία που γνωρίζουμε για το συκώτι και η οποία βρίσκεται στο σύνολο του φυτού αλλά κυρίως συγκεντρώνεται στους καρπούς και τα σπέρματα του βοτάνου.  Η σιλυμαρίνη είναι  ένα μείγμα φλαβονολιγνανών:της σιλυβίνης, της σιλυδιανίνης, της σιλυχριστίνης, της ισοσιλυβίνης, της δεϋδροσιλυβίνης, της σιλυχριστίνης και μερικών φλαβονοειδών, κυρίως ταξιφολίνης. Οι άσπρες ποικιλίες του φυτού επιπρόσθετα περιέχουν σιλανδρίνη, σιλυμονίνη,σιλυχερμίνη και νεοσιλυχερμίνη Α και Β.
Αλλες ουσίες που περιέχει το γαϊδουράγκαθο είναι: τυραμίνη, ισταμίνη, αιθέρια έλαια, λιπίδια, σάκχαρα, αλκαλοειδή, σαπωνίνες, κολλώδεις ουσίες, οργανικά οξέα, τις βιταμίνες C, E και K,  φλαβονοειδή όπως κερκετίνη, ταξιφολίνη και δεϋδροκεμφερόλη.
Τα σπέρματα του γαϊδουράγκαθου περιέχουν την ουσία μπεταϊνη, η οποία έχει αποδεδειγμένα ηπατοπροστατευτική δράση
λιπαρά οξέα, που πιθανόν συμβάλλουν στις αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες της σιλυμαρίνης. Η σιλυμαρίνη έχει αναφερθεί ως προστατευτικό των ηπατικών κυττάρων από ένα πλήθος τοξικών ουσιών όπως η ακεταμινοφαίνη, η αιθανόλη και η D-γαλακτοζαμίνη.
Επίσης έχει βρεθεί η ηπατοπροστατευτική της δράση από
διάφορες αιτίες οι μελέτες έχουν επίσης φανερώσει ότι η σιλυμαρίνη
1) αυξάνει την πρωτεϊνοσύνθεση των ηπατοκυττάρων
2) μειώνει τη δράση των διεγερτών των όγκων
3) σταθεροποιεί τα μαστοκύτταρα
4) ρυθμίζει τις λειτουργίες του ανοσοποιητικού και
5) έχει αντιφλεγμονώδεις και αντιιικές ιδιότητες
σε πρόσφατη έρευνα η σιλυβίνη, έδειξε εκτός από
αντιφλεγμονώδη και αντιοξειδωτική δράση και
άμεση αντιική δράση σε περίπτωση ηπατίτιδας C
Τα τελευταία χρόνια η σιλυμαρίνη και ειδικότερα η σιλυβίνη, απέσπασαν την προσοχή λόγω και άλλων θετικών ενεργειών τους εκτός των ηπατοπροστατευτικών και αντιοξειδωτικών τους -π.χ κατά των ελευθέρων ριζών- και αυτές είναι κυρίως:
α) αντικαρκινικές λόγω της αναγεννητικής της δράσης ενώ
σύμφωνα με κάποια νέα στοιχεία δείχνουν ότι μπορεί ίσως
να βοηθήσει σε μείωση του κινδύνου του καρκίνου του μαστού
β) χημειοπροστατευτικές
γ) καρδιοπροστατευτικές
δ) νευροπροστατευτικές
ε) αντιδιαβητικές
Όπως επίσης βρέθηκε ότι συμβάλει στη μείωση της χοληστερίνης λόγω αυτών των ιδιοτήτων τους η χρήση τους έχει αρχίσει να επεκτείνεται και σε άλλα όργανα εκτός από το ήπαρ και το γαστρεντερικό σύστημα η σιλυβίνη φαίνεται να είναι ευεργετική
1) στη θεραπεία προβλημάτων του παγκρέατος
2) στην εξισορρόπηση της υπεργλυκαιμίας
3) σε θεραπεία προβλημάτων των πνευμόνων
4) των νεφρών
5) διαφόρων προβλημάτων του προστάτη όπως το αδενοκαρκίνωμα και τέλος
6) σε στομαχικές διαταραχές
7) στη δερματολογία και στα καλλυντικά
όλα αυτά συνδέονται με την ανακάλυψη πληθώρας καινούριων δράσεων της σιλυβίνης και των παραγώγων της σε μοριακό και κυτταρικό επίπεδο, όπως π.χ. οιστρογονική δράση
Ετσι οι βασικές δράσεις το γαϊδουράγκαθου είναι:
α) αντιτοξική δράση. Η κυριότερη ένδειξη της σιλυμαρίνης είναι για τη θεραπεία της δηλητηρίασης από το μανιτάρι Amanita phalloides
η σιλυμαρίνη αποτελεί τη βάση για το μοναδικό αντίδοτο που υπάρχει για τη δηλητηρίαση από Amanita εκτός από την ηπατοτοξικότητα από τους μύκητες του γένους Amanita η σιλυμαρίνη έχει δείξει ευεργετική δράση, απέναντι σε διάφορες άλλες ηπατοτοξίνεςπαρεμποδίζοντας την τοξικότητα της παρακεταμόλης τέλος η σιλυμαρίνη έχει δείξει θετικές δράσεις σε δηλητηρίαση από αιθανόλη
β) αναγεννητική δράση. Tο γαιδουράγκαθο με τα συστατικά του έχει την ικανότητα να διεγείρει την αναγέννηση των ηπατικών κυττάρων. Το γαϊδουράγκαθο δεν προστατεύει το συκώτι μόνο όταν χορηγείται προφυλακτικά αλλά δρα και  θεραπευτικά προάγοντας την αναγέννηση των κυττάρων που είναι ήδη τραυματισμένα
γ) δράση κατά της ίνωσης. Η ίνωση παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην παθογένεση της ηπατικής κίρρωσης. Ένας αριθμός από καλά σχεδιασμένες πειραματικές μελέτες προτείνουν ότι η σιλυμαρίνη μπορεί να ασκεί τις ευεργετικές της ιδιότητες στις χρόνιες ηπατικές παθήσεις λόγω της δράσης της κατά της ίνωσης.